Ook in Hilversum was de NSB actief. Samen met nabij gelegen gemeentes werd de Kring 'Het Gooi' opgericht. Enkele jaren later werd deze Kring gesplitst in twee afzonderlijke afdelingen: Kring Noord en Kring Zuid. Tijdens de Duitse bezetting leverde de NSB twee burgemeesters voor Hilversum.
Het NSB-Kringhuis aan de Langestraat nummer 65, volgehangen met NSB-propaganda voor de verkiezingen van 1937. Collectie Hilversum in de Oorlog
NSB-Kringhuis Hilversum
Het NSB-Kringhuis was op meerdere locaties in Hilversum gevestigd. Aanvankelijk bevond het zich in een kleine ruimte boven een garage aan de Beethovenlaan 37. Op 30 april 1933 verhuisde de Kring naar villa Hoogt van 't Kruis aan de Utrechtseweg 42. In 1934 werd tijdelijk ook gebruikgemaakt van een pand aan de Ministerlaan 9. Later vestigde de NSB zich aan de Langestraat 65, en tijdens de oorlogsjaren werd tevens het pand aan de Vaartweg 63 aangekocht.
In deze Kringhuizen organiseerde de NSB vergaderingen, bijeenkomsten en evenementen voor leden en belangstellenden.
De gevel van het NSB-Kringhuis aan de Langestraat nummer 65, met een 'Stem Mussert'-bord voor de verkiezingen van 1937. Collectie Hilversum in de Oorlog
Bijeenkomsten
Om meer aanhang te krijgen, organiseerde de NSB regelmatig bijeenkomsten waar prominente leden toespraken hielden of lezingen gaven. Een vaak gebruikte locatie hiervoor was Grand Hotel Gooiland in Hilversum, dat door de NSB met regelmaat werd afgehuurd. Daarnaast hield de organisatie regelmatig marsen in de omgeving, met als doel het intimideren van politieke tegenstanders.
NSB-flyer 'Komt en hoort'. Aankondiging voor een redevoering van Mussert in het Gooiland te Hilversum. Collectie Hilversum in de Oorlog
Leden van de WA (Weerafdeling) houden een mars rond Hilversum, 1934. Collectie Hilversum in de Oorlog
Verzet
De aanwezigheid van de NSB stuitte op weerstand, mede vanwege haar collaboratie met de bezetter. Sommige tegenstanders probeerden de partij op uiteenlopende manieren belachelijk te maken. Een illustratief voorbeeld hiervan zijn de opmerkingen die op onderstaande flyer van een openbare NSB-vergadering zijn aangebracht.
Op de flyer staan de volgende toevoegingen:
'Landverrader gaat ook naar Moskou en sterft daar. Dat hebben jullie verdiend', 'de oorlog is voor Mussert en Hitler verloren' en 'Sterven zullen alle verraders'.
Het onderwerp van de vergadering is ook aangepast. 'Waarom: met Duitschland tegen het Kapitalisme' is 'Waarom: Tegen Duitschland voor het Kapitalisme' geworden.
Flyer over een NSB-vergadering in Hilversum, met toevoegingen van een tegenstander. Collectie Hilversum in de Oorlog
Aanstelling burgemeester Von Bönninghausen te Hilversum, Volk en Vaderland 27 september 1940. Collectie Hilversum in de Oorlog
NSB burgemeesters
Tijdens de oorlog kende Hilversum twee NSB burgemeesters, Ernst von Bönninghausen (1940-1943) en Jan Fijn (1943-1945).
Ernst von Bönninghausen
Na het vertrek van burgemeester De Wijkerslooth volgde de eerste NSB-burgemeester van Hilversum: Ernst von Bönninghausen. Hij maakte het tot één van zijn belangrijkste doelen om Hilversum 'Jodenvrij' te maken.
Na de Februaristaking werd hij benoemd tot regeringscommissaris, een functie waarmee hij zelfstandig wetten kon invoeren. Een half jaar vóór de Duitse verordening om Joden te weren uit cafés, zwembaden en sportverenigingen, stelde Von Bönninghausen dit verbod al in in Hilversum. In 1943 werd Hilversum officieel 'Jodenvrij' verklaard.
Von Bönninghausen vertrok vervolgens naar Tubbergen, waar hij de burgemeestersfunctie van zijn overleden broer overnam. Na de oorlog werd hij veroordeeld tot twee jaar en zeven maanden gevangenisstraf.
G.J.H. (Jan) Fijn
Na het vertrek van Von Bönninghausen kreeg Hilversum zijn tweede NSB-burgemeester: Geert Jan Hendrik (Jan) Fijn. Op 14 februari 1944 werd hij in het Gooiland geïnstalleerd als burgemeester, in aanwezigheid van talloze Nederlandse collaborateurs. Als burgemeester was hij verantwoordelijk voor de Oktoberrazzia die op 23 oktober 1944 plaatsvond in Hilversum. Fijn bleef tot de bevrijding in functie. Na de bevrijding werd hij afgezet en gearresteerd. Hij werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van tien jaar.
De WA (Weerafdeling)
De Weerafdeling was een paramilitaire knokploeg van de NSB. Marcherend en provocerend in hun zwarte hemden veroorzaakten ze overal in Nederland onrust. Wanneer de gemoederen hoog opliepen tijdens manifestaties of evenementen, stond de WA klaar ter bescherming van NSB-prominenten.
Leden van de WA (Weerafdeling), uit Hilversum, 1934. Collectie Hilversum in de Oorlog
Leden van de WA (Weerafdeling) uit Hilversum, 1934. Collectie Hilversum in de Oorlog
Omroep
Net als de bezetter, waren NSB-prominenten vaak te vinden bij de omroepstudio's te Hilversum. Bij de studio's konden ze via de radio hun propaganda verspreiden. Vanaf februari 1941 had de NSB-prominent en voormalig Duitsland-correspondent Max Blokzijl wekelijks zijn radioshow 'Ik was er zelf bij', waarin hij sprak over Duitsland onder het nationaalsocialisme. Ook Anton Mussert was met enige regelmaat te vinden bij de studio's, om bijvoorbeeld redes uit te spreken.
De leider van de NSB, Anton Mussert spreekt met de leider van de Nederlandsche Omroep, Willem Herweijer voor de AVRO studio, Hilversum. Collectie Hilversum in de Oorlog
Anton Mussert houdt zijn 1 mei-rede in de AVRO studio 1, Hilversum 1944. Collectie Hilversum in de Oorlog
Geraadpleegde bronnen
Reactie plaatsen
Reacties