De Nederlandse Omroep bestond uit verschillende zuilen: de KRO vertegenwoordigde de katholieken, de NCRV de protestanten, de VARA de socialisten, de VPRO de vrijzinnig-protestanten, en de AVRO was onafhankelijk. Toen nazi-Duitsland Nederland bezette, werden de omroepen gedwongen nazipropaganda uit te zenden. Daarnaast was het hen verboden om programma’s te maken die niet in lijn waren met de nazi-ideologie. Met de gelijkschakeling op 9 maart 1941 verdwenen de omroepnamen, en moesten alle zenders een neutraal uiterlijk krijgen.
KRO - Katholieke Radio Omroep
De KRO had een eigen programmablad: de K.R.O.-Gids. In de eerste editie na de Nederlandse capitulatie, op 18 mei 1940, verscheen een artikel met de titel ‘Wat gebeurt er met de Radio?'. Daarin meldde een medewerker dat de zendmasten van de NSF waren opgeblazen. Ook werd vermeld dat de directie van de KRO inmiddels contact had gezocht met de Duitse bezetter om te overleggen over de toekomst van de radio: mocht de uitzending überhaupt doorgaan?
In het nummer van 5 april 1941 van de K.R.O.-Gids werd aan de lezers het officiële besluit over de radioprogrammabladen bekendgemaakt. Dit besluit markeerde het begin van de nationaalsocialistische gelijkschakeling van het Nederlandse omroepbestel.
Het eerste nummer van de K.R.O.-Gids na de capitulatie van Nederland, 18 mei 1940. Collectie Hilversum in de Oorlog
NCRV - Nederlands Christelijke Radio Vereniging
De NCRV had een eigen programmablad met de naam Omroep Gids. Na de gelijkschakeling van maart 1941 verdween de naam 'NCRV', en verscheen de gids voortaan onder de naam van de Christelijke Radio Stichting (CRS). In het eerste nummer na de capitulatie van Nederland riep het bestuur van de NCRV de lezers op om kalm te blijven. Tegelijkertijd werd er gewaarschuwd voor de uitdagingen die de omroep te wachten stonden, zoals het verlies van een van de etherzenders. Op 29 december 1941 verscheen het laatste nummer van de Omroep Gids, waarin het bestuur van de Christelijke Radio Stichting (CRS) afscheid nam van de lezers. Bijgevoegd was een flyer van de uitgeverij, N.V. Gebr. Zomer & Keuning, waarin ook zij hun afscheid aankondigden.
Het eerste nummer van de Omroep Gids van de NCRV na de capitulatie van Nederland, 1 juni 1940. Collectie Hilversum in de Oorlog
AVRO - Algemene Vereniging Radio Omroep
De AVRO stond onder leiding van Willem Vogt. Voor de oorlog kwam hij in opspraak vanwege zijn positieve uitlatingen over de Italiaanse fascistische leider Benito Mussolini. Als reactie daarop maakte het satirische blad De Notenkraker een karikatuur waarin Vogt werd afgebeeld als nazi.
Vanaf februari 1941 begon NSB-propagandist Max Blokzijl met de radioserie 'Ik was er zelf bij', waarin hij zijn persoonlijke ervaringen in nazi-Duitsland beschreef.
De AVRO had een eigen programmablad, de Radio Bode. Door de gelijkschakeling van maart 1941 verdween de naam 'AVRO' uit dit blad.
De AVRO Radio Bode van 14 juni 1940. Collectie Hilversum in de Oorlog
Het laatste oorlogse nummer van de AVRO Radio Bode, 26 december 1941. Collectie Hilversum in de Oorlog
NO - Nederlandsche Omroep
Op bevel van de Duitse bezetter werden op 9 maart 1941 alle omroepen samengevoegd tot één organisatie: de Nederlandsche Omroep. In 1942 hielden alle afzonderlijke programmabladen op te bestaan; zij gingen op in één centrale uitgave: de volledig genazificeerde Luistergids. Dit nieuwe blad stond onder leiding van Willem Herweijer, NSB-prominent en directeur van de Nederlandsche Omroep.
Medewerkers van de verschillende omroepen werden overgeplaatst om te werken aan de Luistergids, waarbij vooral personeel van de AVRO werd ingezet. Ook werden alle abonnees van de voormalige programmabladen automatisch overgezet naar de Luistergids, al zegden velen kort daarna hun abonnement op.
In het eerste nummer van de Luistergids, verschenen op 2 januari 1942, richtte Willem Herweijer zich tot de lezers. Hij sprak over 'één groote macht' als verwijzing naar de gedwongen samenvoeging van de omroepen. Het nationaalsocialistische taalgebruik was direct duidelijk merkbaar in de toon van het blad.
Vanaf augustus 1942 kwam de Luistergids onder kritiek te staan van de Duitse bezetter vanwege het hoge papierverbruik. Door de toenemende papierschaarste werd besloten het aantal pagina’s te verminderen: vanaf oktober 1942 daalde het aantal van 32 naar 24, en in januari 1943 bleef er nog slechts een editie van 16 pagina’s over. Uiteindelijk werd de Luistergids op 1 augustus 1943 stopgezet. Vanaf dat moment werden radioprogramma’s uitsluitend nog gepubliceerd in kranten en tijdschriften.
Luistergids van 5 maart 1943, ter viering van twee jaar Nederlandsche Omroep. Collectie Hilversum in de Oorlog
Luistergids van 19 maart 1943, ter ere van de 'Heldengedenkdag' voor Duitse soldaten. Collectie Hilversum in de Oorlog
Bevrijding
Na de bevrijding in mei 1945 kregen de omroepzuilen weer toestemming om te bestaan. Geleidelijk keerden zij terug in de radiostudio’s en begonnen ze opnieuw met het uitgeven van hun eigen programmabladen.
Bevrijdingsnummer van de AVRO Radio Bode. Collectie Hilversum in de Oorlog
Bevrijdingsnummer van de KRO Katholieke Radio-Gids. Collectie Hilversum in de Oorlog
Bevrijdingsnummer van de VARA Radio Gids. Collectie Hilversum in de Oorlog
Reactie plaatsen
Reacties
Voor mijn promotieonderzoek ben ik op zoek naar ruimere uitzendgegevens van de Nederlandsche Omroep op zaterdag 27 maart 1943. Behoort een exemplaar van de Luistergids, jrg. 2, no.13, 26 maart 1943 tot de Collectie Hilversum in de Oorlog?