In april 1941 voerde de Duitse bezetter in Nederland een nieuwe identiteitsbewijs in: het persoonsbewijs, bedacht door Jacob Lentz. Iedere Nederlander vanaf 15 jaar oud werd verplicht zijn persoonsbewijs ten alle tijden bij zich hebben. Op het persoonsbewijs stonden personalia, een foto en een vingerafdruk.
Diverse persoonsbewijzen uit de regio. Collectie Hilversum in de Oorlog
Administratie en controle
Elke plaats in Nederland had een eigen gemeentelijke code. De gemeentecode van Hilversum was H 78. Elk persoonsbewijs had een uniek documentnummer. In geval van diefstal of verlies moest aangifte gedaan worden. 'Vermiste' persoonsbewijzen werden vervolgens opgenomen in het zogeheten 'Register van vermiste en ontvreemde persoonsbewijzen, paspoorten en andere identiteitspapieren'.
Gemeentecodes van plaatsen uit de regio
Ankeveen - A 39
Baarn - B 4
Blaricum - B 61
Breukelen-Nijenrode - B 87
Breukelen-St. Pieter - B 88
Bussum - B 105
Eemnes - E 7
's-Graveland - G 39
Hilversum - H 78
Huizen - H 106
Kortenhoef - K 26
Laren - L 7
Loenen - L 37
Loosdrecht - L 40
Maartensdijk - M 5
Muiden - M 53
Naarden - N 2
Nederhorst den Berg - N 4
Nigtevecht - N 32
Soest - S 55
Tienhoven (U) - T 12
Vinkeveen en Waverveen - V 23
Vreeland - V 41
Weesp - W 25
Westbroek - W 34
Vingerafdruk en legeszegels
Bij de uitgifte van elk persoonsbewijs werden twee afdrukken van de rechterwijsvinger van de drager genomen. Eén van de afdrukken werd aangebracht op het persoonsbewijs, de andere op de achterkant van de pasfoto. De pasfoto werd vervolgens in het persoonsbewijs geplaatst en verzegeld door middel van een legeszegel. Dit maakte het vervangen van de pasfoto zonder het verbreken van de zegel onmogelijk; bij schade aan de zegel werd het persoonsbewijs ongeldig verklaard.
De hoogte van het bedrag van de leges was afhankelijk van de financiële positie. Bij verlies werden ook kosten in rekening gebracht. Onderstaand is te lezen hoe bepaald werd welke leges betaald moesten worden.
ƒ1,- in gewone gevallen;
ƒ2,- voor een nieuw bewijs als het oude niet was ingeleverd;
ƒ0,50 voor een nieuw bewijs als het oude bewijs van ƒ1,- nog een geldigheidsduur had van twee jaren of meer;
ƒ0,50 bij minvermogen of onvermogen (of kosteloos);
ƒ0,25 voor een nieuw bewijs als het oude bewijs van ƒ0,50 nog een geldigheidsduur had van twee jaren of meer;
Bij min of onvermogen kan de burgemeester ook kosteloze uitreiking toestaan.
Persoonsbewijs legeszegels. Van links naar rechts: 'Kosteloos', '25 cent', '50 cent', '1 gulden', '2 gulden'. Collectie Hilversum in de Oorlog
Rauterzegel
Bij de invoering van de Tweede Distributiestamkaart werd een extra controle zegel ingevoerd met als naam de 'Rauterzegel', vernoemd naar Hanns Albin Rauter. Deze maatregel werd getroffen om de ondergedoken bevolking het lastiger te maken. Elke burger moest naar het distributiekantoor om aldaar zijn persoonsbewijs te laten controleren, er werd vervolgens een Rauterzegel op het persoonsbewijs geplakt. De zegel werd gestempeld met het distributiekringnummer, voor Hilversum was dit '194'. Op het persoonsbewijs stond een a zegel, de b werd bewaard door de distributiekring zelf op een lijst met personen die zich hebben gemeld.
Distributiekringen van plaatsen uit de regio
Rauterzegel A & B uit Heerhugowaard. Collectie Hilversum in de Oorlog
Ankeveen - 186 (onder kring 's-Graveland)
Baarn - 430
Blaricum - 197 (onder kring Laren)
Breukelen-Nijenrode - 433 (onder kring Loenen)
Breukelen-St. Pieter - Onbekend
Bussum - 181
Eemnes - Onbekend
's-Graveland - 186
Hilversum - 194
Huizen - 197 (onder kring Laren)
Kortenhoef - 186 (onder kring 's-Graveland)
Laren - 197
Loenen - 443
Loosdrecht - 443 (onder kring Loenen)
Maartensdijk - 427
Muiden - Onbekend
Naarden - 181 (onder kring Bussum)
Nederhorst den Berg - Onbekend
Nigtevecht - Onbekend
Soest - 446
Tienhoven (U) - 443 (onder kring Loenen)
Vinkeveen en Waverveen - Onbekend
Vreeland - Onbekend
Weesp - 209
Westbroek - Onbekend
Gegevens van Petrus Wilhelmus Kooyman uit het Centrale Bevolkingsregister. Kooyman kwam uit de gemeente Vinkeveen en Waverveen met brandschade als gevolg van het bombardement op Kleykamp in 1944. Collectie Hilversum in de Oorlog
Centraal Bevolkingsregister
De informatie die op het persoonsbewijs stond, werd in een zogeheten 'schaduwadministratie' bewaard in het Centraal Bevolkingsregister. Dit bevolkingsregister was opgeslagen in Villa Kleykamp aan de Scheveningseweg in Den Haag. Door deze dubbele controle werd het erg moeilijk gemaakt om aangifte te doen van een verloren of gestolen persoonsbewijs op de naam van een ander persoon. Dit Centrale Bevolkingsregister zat het Nederlandse verzet behoorlijk in de weg. Bij twijfel kon elke ambtenaar die daartoe bevoegd was namelijk navraag doen bij het Centrale Bevolkingsregister.
Bombardement op Kleykamp
Op verzoek van generaal-majoor Johan Willem van Oorschot heeft de Royal Air Force (RAF) op 11 april 1944 Villa Kleykamp gebombardeerd, met als gevolg dat veel opgeslagen persoonsgegevens van Nederlandse burgers zijn vernietigd.
Persoonsbewijs verloren
Uiteraard kwam het ook voor dat mensen hun persoonsbewijs verloren. Men diende dan zo snel mogelijk aangifte te doen op het plaatselijke politiebureau. Ter vervanging kreeg men een tijdelijk document mee waarop was aangegeven dat het persoonsbewijs vermist was. Bij ontvangst van een nieuw persoonsbewijs moest dit tijdelijke document weer ingeleverd worden. Het documentnummer van het verloren persoonsbewijs werd geregistreerd in een register.
2e exemplaar
Een nieuw exemplaar werd voorzien van de tekst '2e exemplaar'. Op deze manier probeerden de autoriteiten te voorkomen dat burgers vaker hun persoonsbewijs zouden 'kwijtraken' en daarmee te voorkomen dat persoonsbewijzen beschikbaar werden gesteld aan het verzet. Voor een vervangend persoonsbewijs moest men het dubbele tarief aan leges betalen.
Persoonsbewijs met aantekening '2e exemplaar'. Collectie Hilversum in de Oorlog
Tijdelijk persoonsbewijs van een Hilversumse vrouw uitgegeven in mei 1944. Collectie Hilversum in de Oorlog
Persoonsbewijs van Abraham Hamel met een J-stempel. Bruikleen familie Hamel
J-stempel op het Persoonsbewijs
Vanaf 3 juli 1941 werden alle Joden verplicht om een J-stempel op de voor- en achterkant van hun persoonsbewijs te laten stempelen. Dit was verordend door SS-Obergrüppenführer en politiechef Hanns Albin Rauter. Zo werd het de Duitsers makkelijker gemaakt om Joden te identificeren tijdens (straat)controles.
Voor meer informatie met betrekking tot antisemitische maatregelen, volg de volgende link: Anti-Joodse Maatregelen
Abraham Hamel
Abraham (Bram) Hamel is een kleinzoon van de oprichter van de N.V. Gooische Metaalhandel I. Hamel & Zonen aan de Groest 81. Bram is op zijn onderduikadres verraden en naar een strafbarak in Kamp Westerbork gestuurd. Vanuit dit kamp is hij naar het vernietigingskamp Sobibor gedeporteerd, waar hij in 1943 is vermoord.
De naam van Abraham Hamel wordt samen met de naam van zijn nichtje Sannie Hamel op de gedenksteen van Het Nieuwe Lyceum genoemd. Dit monument is te vinden op de begraafplaats Gedenkt te Sterven. Sannie Hamel is op 15-jarige leeftijd vermoord in het vernietigingskamp Auschwitz.
Verzet
Het persoonsbewijs was een erg lastig te vervalsen document. Toch deed het verzet haar uiterste best. Zo werden er door het verzet op meerdere plaatsen in Nederland kantoren overvallen waar blanco persoonsbewijzen met bijbehorende zegels opgeslagen waren. Met deze lege persoonsbewijzen konden verzetslieden identiteiten vervalsen, om bijvoorbeeld Joden of verzetslieden te voorzien van een andere identiteit.
Blanco persoonsbewijs uit Hilversum. Collectie Hilversum in de Oorlog
Accessoires bij het persoonsbewijs
Om het persoonsbewijs te beschermen tegen beschadiging, was het mogelijk om een omhulsel aan te schaffen. Ook zijn er een aantal omhulsels gemaakt door private bedrijven of door creatieve burgers. Onderstaand zijn drie voorbeelden te zien.
Voorbeelden van omhulsels voor het persoonsbewijs. Collectie Hilversum in de Oorlog
Reactie plaatsen
Reacties