Op 23 oktober 1944 werden bijna 4.000 mannen uit Hilversum door de bezetter afgevoerd naar Kamp Amersfoort. Vanuit dit kamp werden velen gedwongen hun reis voort te zetten naar verschillende dorpen in Duitsland. Onder de dwangarbeiders bevond zich Hendrikus Dirk Verhoef, geboren op 8 augustus 1908.
Portretfoto van Hendrikus Dirk Verhoef. Collectie Stichting Hilversum in de Oorlog
Vóór de oorlog
Hendrikus Verhoef werd op 8 augustus 1908 geboren in Maarsseveen. Hendrikus Dirk was handelaar in melkproducten. Op 27 mei 1931 trouwde hij met Johanna Geertruida Voorneveld. Het betrok een woning aan de Jan van der Heijdenstraat 42 in Hilversum. Op 26 juni 1937 werd hun dochter Aalbertje (Betsie) geboren.
Portretfoto van Hendrikus Dirk Verhoef. Collectie Stichting Hilversum in de Oorlog
Oktoberrazzia
Op 23 oktober 1944 werd Hendrikus Verhoef tijdens de Oktoberrazzia opgepakt. Na een kort verblijf in Kamp Amersfoort, werd hij op transport gesteld naar Duitsland. Op het deels verwoeste treinstation van Osnabrück-Eversburg werden de dwangarbeiders in twee groepen verdeeld. De grootste groep vertrok vervolgens naar Bramsche. Hendrikus maakte deel uit van de zogenaamde Hamm-groep. Hij kwam samen met naar schatting 350 tot 500 andere dwangarbeiders terecht in het Duitse plaatsje Hamm, gelegen tussen Münster en Dortmund.
Hamm
In Hamm werd de groep dwangarbeiders opnieuw in tweeën gesplitst. Eén groep moest dwangarbeid verrichten voor de firma Stöhr, de andere groep werd tewerkgesteld bij de firma Rathjens. Beide bedrijven waren aangesloten bij de Organisation Todt (O.T.). De arbeiders die onder verantwoordelijkheid van de firma Stöhr vielen, werden ondergebracht in een gymnasium in Hamm; de arbeiders van de firma Rathjens werden ingekwartierd in de Argonkaserne. Hendrikus werd tewerkgesteld bij de firma Rathjens.
Firma Rathjens
De werkomstandigheden bij Rathjens waren zwaarder dan bij Stöhr: de werkdagen waren langer, er was nauwelijks rust, en al het werk moest met de hand worden gedaan vanwege het gebrek aan hulpmiddelen. Dit leidde tot veel uitputting, ondervoeding en ziekte. Van de Hilversumse dwangarbeiders die op 1 november naar Hamm vertrokken, stierven er 31 vóór de bevrijding; minstens 27 van hen werkten voor Rathjens.
Overlijden
Vanwege de strategische ligging bij spoorwegknooppunten werden Hamm en omgeving geregeld gebombardeerd. Bij één van die bombardementen kwam Hendrikus Dirk Verhoef om het leven. Volgens de overlevering dook Hendrikus tijdens het geallieerde bombardement van 29 november 1944 samen met een mededwangarbeider, de 18-jarige Jacobus Hildebrand (Jacob) Ruiter, een greppel in. Zij hadden de pech dat één van de bommen vlak naast hen insloeg, waardoor ze werden bedolven onder de aarde van de krater. Hendrikus en Jacob kwamen beiden om het leven. Volgens de officiële overlijdensakte had Hendrikus als gevolg van het bombardement een schedelbreuk opgelopen. Op een formulier van de Dienst Identificatie en Berging wordt als overlijdensoorzaak vermeld: 'bedolven bij bombardement'. Hendrikus Dirk Verhoef is 36 jaar geworden.
Brief over het overlijden van Hendrikus Verhoef afkomstig van de firma Rathjens. Collectie Stichting Hilversum in de Oorlog
Een brief van Rathjens
Na het overlijden van Hendrikus Verhoef, ontving de familie een brief van de O.T. Deze brief is waarschijnlijk overgetikt van een gedrukte brief. Het lijkt een standaardbrief te zijn geweest. Zie ook de brief van de firma Rathjens aan de familie van Marinus van der Lee.
"Geachte Mevr Verhoef.
Hierdoor moet ik helaas de treurige plicht vervullen U er van in kennis te stellen dat u man Hendrikus Verhoef geb 8.8.08 op 29 Nov 1944 aan een Amerikaansen luchtaanval op Hamm Westfalen ten offer is gevallen. Door een in nabijheid inslaande bom werd hij gedood Zijn teraardebestelling heeft reeds in Hamm Westfalen plaats gevonden Al zijn Hollandse arbeidskameraden bewezen hem de laatste eer. Een bewijs van overlijden zal ik u na ontvangst toezenden Ik verzoek u deze brief te bevestigen, op dat ik weet dat u bericht ontvangen heeft. U man was bij mijn firma als grondwerker ingezet en heeft zijn plicht tot mijn tevredenheid vervuld Voor zijn kameraden was hij steeds een voorbeeld en allen betreuren zijn plotseling einde Langs deze weg spreken u de arbeidskameraden u hun diepe medegevoel uit In naam v.d. bedrijfsleider en alle medearbeiders maak ik u het hartelijk rouwbeklag over bij dit plotseling en onverwachte afloop en verblijf
Met hoogachting
OT Einheit
Bathjins"
Rouwenvelop, geadresseerd aan de familie van Hendrikus Dirk Verhoef in Maarsseveen. Collectie Stichting Hilversum in de Oorlog
Inhoud van de rouwenvelop: rouwkaart van de vrouw en dochter van Hendrikus Dirk Verhoef. Collectie Stichting Hilversum in de Oorlog
Herbegrafenis op de Noorderbegraafplaats
Op 4 september 1951 is Hendrikus Dirk Verhoef herbegraven op de Noorderbegraafplaats. Zijn familie plaatste onderstaande advertentie op 1 september 1951 in de Gooi- en Eemlander. De krantenadvertentie is door de familie uitgeknipt en altijd bewaard gebleven in de originele rouwenvelop, samen met de twee portretfoto's en de (overgeschreven) brief van de firma Rathjens.
Door de familie van Hendrikus Dirk Verhoef uitgeknipte advertentie uit de Gooi- en Eemlander. Collectie Stichting Hilversum in de Oorlog
Geraadpleegde bronnen
Literatuur:
- Egbert Pelgrim, 'Hilversumse dwangarbeiders in Münsterland', Hilversums Historisch Tijdschrift. Eigen Perk 2 (2002), 73-87
- J.B. Oude Weernink, P.J.A. van Midden en G.J. Hofstee, 'De sprong. Het verhaal van vier "treinartisten"', Eigen Perk 3 (1983), 99-110.
- Karin Abrahamse, Aufstehen! Kaffee holen! Hilversumse dwangarbeiders in Bramsche (Hilversum 1998).
Reactie plaatsen
Reacties
Vandaag is zijn verjaardag. Fijn om jullie bericht te zien. Nagedachtenis aan familie.